Ιατρός, Παθολόγος- Ογκολόγος-Εντατικολόγος
κ. Χαλικιάς Σπυρίδων
Οι Καρκινικοί Δείκτες είναι βιομόρια που κυκλοφορούν στο αίμα σε μικρές ποσότητες. Είναι απαραίτητο αρχικά να κατανοήσουμε ότι οι Καρκινικοί Δείκτες δεν αποτελούν χρήσιμο εργαλείο για τον αποκλεισμό του καρκίνου ή για την οριστική διάγνωσή του. Αυξημένη συγκέντρωση και μερικές φορές απότομη αύξηση των τιμών τους πιθανώς να υποδηλώνει την παρουσία καρκίνου. Δεν υπάρχουν Καρκινικοί Δείκτες που να έχουν κλινική ειδικότητα ή/και κλινική ευαισθησία 100%. Κλινική ευαισθησία είναι το ποσοστό των ασθενών με αυξημένες τιμές του δείκτη στο σύνολο των ασθενών με τον συγκεκριμένο όγκο. Έτσι λέμε ότι ένας δείκτης έχει ευαισθησία 97% όταν από τους 100 ασθενείς με καρκίνο στους 97 φαίνεται αυξημένη η τιμή του δείκτη στο αίμα τους. Είναι με λίγα λόγια η ικανότητα του δείκτη να ανιχνεύει τη νόσο. Κλινική ειδικότητα είναι το ποσοστό των υγιών που έχουν χαμηλές τιμές δείκτη στο σύνολο των υγιών που εξετάσαμε. Έτσι λέμε ότι ένας δείκτης έχει ειδικότητα 97% όταν σε ποσοστό 100 υγιών ανθρώπων οι 97 είχαν χαμηλή τιμή αυτού του δείκτη στο αίμα τους. Δείχνει δηλαδή την ικανότητα του δείκτη να αποκλείει ότι κάποιος φέρει τη νόσο. Επομένως δεν μπορούμε να πετύχουμε διάγνωση του καρκίνου χρησιμοποιώντας τους αυτόνομα.
Εδώ αποτελεί μοναδική ίσως εξαίρεση ο καρκινικός δείκτης του προστάτη PSA που αναφέρεται παρακάτω. Οι Καρκινικοί Δείκτες μπορεί να είναι αρωγοί της διάγνωσης, σε συνδυασμό με άλλες παρακλινικές εξετάσεις και κλινικές ενδείξεις. Άρα η λύση δεν είναι η μέτρηση των καρκινικών δεικτών, όπως πολλοί νομίζουν στα πλαίσια ενός τακτικού ετησίου ελέγχου cheκ-up. Ακόμα η επανάληψη μέτρησης της τιμής ενός δείκτη κάποιες φορές μπορεί να βοηθήσει για τον αποκλεισμό εργαστηριακού λάθους, με αποτέλεσμα την αποφυγή άσκοπης κινητοποίησης εκ μέρος του ανθρώπου. Μπορούν όμως οι Καρκινικοί Δείκτες να φανούν χρήσιμοι ως συμπληρωματικό εργαλείο για την παρακολούθηση της κλινικής πορείας του ασθενή .Όπως, επίσης, για την παρακολούθηση και την εκτίμηση της θεραπείας του ασθενή και μερικές φορές πιθανώς να φανούν χρήσιμοι για τον «προσδιορισμό» της έκτασης του νεοπλάσματος. Κυριότεροι Δείκτες που μπορεί να αυξηθούν κατά τον καρκίνο και μπορούμε να τους μετρήσουμε εύκολα στο αίμα, είναι:
Καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο( CEA) αντιγόνο που παράγεται κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ζωής. Μετά τη γέννηση υπάρχει μείωσή του, στον ενήλικο η τιμή του είναι 3-5 ng/ml. Μεγάλες τιμές παρατηρούνται σε καπνιστές. Μπορεί να αυξηθεί σε πολλά είδη καρκίνου ιδίως του εντέρου και του πνεύμονα. Καρκινικό αντιγόνο 125 (CA125). Είναι γλυκοπρωτεΐνη παρατηρείται σε παράγωγα εμβρυϊκού επιθηλίου και καρκίνο ωοθήκης. Η φυσιολογική τιμή είναι 0-35 U/ml. Μπορεί να εμφανιστεί σε ενδομητρίωση όπως και στη κύηση. Καρκινικό αντιγόνο 15-3 (CA15-3). Είναι αντιγόνο από τα κύτταρα του καρκίνου του μαστού. Η φυσιολογική τιμή είναι <31 U/ml. Εμφανίζεται κυρίως στον καρκίνο του μαστού. Καρκινικό αντιγόνο 19-9 (CA19-9). Είναι υδατάνθρακας που παρατηρούνται σε καρκίνωμα του ορθούπαχέος εντέρου, κυρίως σε καρκίνο του παγκρέατος, καθώς και σε άλλους καρκίνους του γαστρεντερικού συστήματος. Η φυσιολογική τιμή είναι <33-60 U/ml. Άλφα φετοπρωτεΐνη, άλφα εμβρυϊκή σφαιρίνη (AFP). Είναι γλυκοπρωτεΐνη που παράγεται στο ήπαρ του εμβρύου. Παρατηρείται σε καρκίνο του ήπατος και σε όγκους του γεννητικού συστήματος. Η φυσιολογική τιμή είναι 0-6,4 U/ml η 500ng/mm3. Μπορεί, όμως, να αυξηθεί και στην κύηση. Χοριακή γοαδοτροπίνη( hCG). Είναι σιαλογλυκοπρωτεΐνη. Φυσιολογικά καθορίζει την κύηση. Εμφανίζεται στην τροφοβλαστική νόσο, στα χοριοκαρκινώματα και στη μύλη κύηση. Η φυσιολογική τιμή είναι > 31 U/ml. Προστατικό ειδικό αντιγόνο (PSA). Είναι γλυκοπρωτεΐνη εμφανίζει αυξημένες τιμές στον καρκίνο του προστάτη. Οι τιμές του και οι μεταβολές σ’ αυτές μπορούν να οδηγήσουν σε πρώιμη διάγνωση καρκίνου του προστάτη. Η φυσιολογική τιμή είναι αναλόγως της ηλικίας <4 ng/ml.
Άλλοι δείκτες, λιγότερο χρησιμοποιούμενοι, είναι : Καρκινικό αντιγόνο της ουροδόχου κύστης (ΒΤΑ) Καρκινικό αντιγόνο της ουροδόχου κύστης(ΝΜΡ) Νευρωνο-ειδική ενολάση (ΝSE).Εμφανίζεται στο νευροβλάστωμα και στον μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα Βήτα-2-μικροσφαιρίνη (Β2-Μ). Εμφανίζεται σε λεμφώματα (κακοήθειες του αίματος) Αντιγόνο εκ καρκινώματος πλακωδών κυττάρων (SCC). Εμφανίζεται σε καρκίνο της τραχήλου και του πνεύμονα
Συνοψίζοντας: Οι περισσότερο χρησιμοποιούμενοι Καρκινικοί Δείκτες στην καθημερινή κλινική πράξη είναι: ο CEA (κυρίως για καρκίνο του παχέος εντέρου), ο CA 15-3 (κυρίως για καρκίνο του μαστού), ο CΑ 19-9 (κυρίως για καρκίνους του παχέος εντέρου και του παγκρέατος), ο CA 125 (κυρίως για καρκίνο των ωοθηκών) και το PSA για τον προστάτη.
Οι Καρκινικοί Δείκτες δεν είναι το μαγικό κλειδί για τη διάγνωση του καρκίνου. Δεν θα πρέπει, λοιπόν, καθημερινά να γίνεται αλόγιστη χρήση τους.
Σε πολλούς καρκινοπαθείς οι τιμές των Καρκινικών τους Δεικτών κατά τη διάγνωσή τους ήταν φυσιολογικές. Οι καρκινικοί δείκτες είναι χρήσιμοι μόνο στο πλαίσιο εξειδικευμένου ελέγχου. Η λύση δεν βρίσκεται, λοιπόν, στη μέτρηση δεικτών αλλά στη πρόληψη και στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου.